Hem üretici hem de ihracatçı için stratejik öneme sahip olan fındığın geleceği tartışılırken, Murat Gürsoy’un Karadeniz Sohbetleri programına konuk olan Giresun Ticaret Borsası Başkanı Hamza Bölük sektöre ilişkin önemli değerlendirmelerde bulundu. Bölük, üreticinin bu yıl ürüne daha sıkı sahip çıktığını ve arzın kısıtlı olmasının fiyatları hızla yukarı taşıdığını vurgulayarak, “Ürün yeterli değil, fiyat yükselişi tamamen arz-talep dengesinden kaynaklanıyor. Ancak ihracatta geçen yılki rakamlara ulaşmak zor. Bu süreçte özellikle ihracatçılar en zorlu imtihanlarından birini veriyor” dedi.

Bölük: “Bu yıl fındık rekoltesinde belirsizlik tarihi seviyelerde”

“Bu yıl rekolte tahminleri çok geniş bir aralıkta seyretti. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?”

Hamza Bölük:
“Ürün maalesef istediğimiz düzeyde değil. Çuvala giren ürünlere baktığımızda, sezon öncesinde 350 bin ton ile 600 bin ton arasında değişen rekolte tahminleri gördük. Cumhuriyet tarihinde bu kadar açık bir aralıkla yapılan tahmin çok nadirdir. Bu durum da sezona başlarken kafaların ne kadar karışık olduğunu net şekilde gösteriyor.”

“Çotanak daldan göründü ama içi boş mu çıktı?”

Hamza Bölük:
“Şubat ayında yaşanan aşırı soğuklar karanfilleri henüz açarken zarar verdi. Bu da sahte döllenmeye yol açtı. Ardından Mart ayında soğuk, Nisan’da don yaşandı. 400 metrenin üzerindeki alanlarda fındık azaldı, 550-600 metreden sonra tamamen yok oldu. Ayrıca Temmuz ayında 55 yılın en sıcak dönemini yaşadık, yaklaşık 60 gün yağış olmadı. Bu nedenle fındık içini bağlayamadı, olgunlaşamadı. Bugün pazara inen ürünlerde randıman ortalaması 40-45 seviyelerinde. Bu, rekolte kaybının ana sebebi oldu.”

“Üretici fındığını pazara getirmiyor mu?”

Hamza Bölük:
“Devletin açıkladığı 453 bin tonluk rekolte tahmini gerçeğe yakın. Ancak üretici bu yıl ürününe sahip çıkıyor. Emanete bırakma oranı azaldı, fakat tamamen ortadan kalkmadı. Biz yıllardır ‘emanete fındık vermeyin’ diyoruz. Bu yıl üreticinin bunu daha çok benimsediğini gördük. Bu, sektör açısından önemli bir gelişme.”

“Sektör temsilcileri fiyat artışını arz-talep dengesine bağlıyor. Katılıyor musunuz?”

Hamza Bölük:
“Kesinlikle katılıyorum. Sezon başında taban fiyat 200 lira olarak açıklandı. Serbest piyasada da 200 lira seviyesinde bir başlangıç vardı. Ancak o fiyattan arz olmadı. Arz olmayınca talep fiyatı yukarı taşıdı. Bugün 310-320 lira seviyelerinden bahsediyoruz. Yani bir ayda fiyat yüzde 50 arttı. Bunun tek nedeni arz-talep dengesinin örtüşmemesidir.”

“İhracat rakamları yıl sonu ne olur?”

Hamza Bölük:
“Geçen yıl Türkiye yaklaşık 309 bin ton iç fındık ihraç etti. Ancak bu yıl bu rakama ulaşmak mümkün görünmüyor. 250 bin tonu bulabileceğimizi sanmıyorum. Bunun için 600-650 bin tonluk bir ürün gerekir. Böyle bir stok var mı, yaşayıp göreceğiz. Ama şunu net söyleyebilirim; üretici piyasaya arz etmiyorsa, ürün varmış gibi kabul edilemez.”

“Kahverengi kokarca bu yıl rekolteyi ne kadar etkiledi?”

Hamza Bölük:
“Beklentilerimizin çok altında diyebilirim. Geçen yıl yaptığımız programlarda, bu zararlının iki katına yakın zarar vereceğini öngörüyorduk. Ancak devletin mücadelesi, üreticinin sahiplenmesi ve iklim şartlarının etkisiyle bu yıl daha az zarar oluştu. Geçen yıldan daha düşük bir kahverengi kokarca zararı yaşadık.”

“Devlet destekli fileli toplama sistemi üreticide karşılık buldu mu?”

Hamza Bölük:
“Ordu ve Giresun’da en büyük sıkıntı üretim maliyetleri, bunun da yüzde 80’i toplama maliyetidir. Bahçelerin yapısını değiştirmek mümkün değil, teraslama çok maliyetli. En mantıklı çözüm fileli sistem. File kullanan üreticiler maliyetlerini dörtte bire düşürüyor. 40 yevmiye ile yapılan toplama artık 10 yevmiye ile yapılabiliyor. Devletin TKDK üzerinden yüzde 50 hibe desteği var. Mart ayında üreticilerimiz mutlaka bu destekten yararlanmalı. Bu sistem yaygınlaştıkça gelir düzeyimiz hızla artacaktır.”

“Bahçeler yaşlandı, nüfus köylerden uzaklaşıyor. Çözüm ne olabilir?”

Hamza Bölük:
“Türkiye’de tarımın yeniden dizayn edilmesi şart. Fındık özelinde köydeki nüfusu tutacak yöntemler geliştirmeliyiz. Bunun için köylerde okullar yeniden açılmalı. Aileler çocuklarını okutmak için şehre inmek zorunda kalmamalı. Sağlık hizmetleri de köylere taşınmalı. Sosyal yaşamı destekleyecek altyapılar kurulmalı. İnsanlar köyde yaşamı tercih edebilmeli.”

“TMO’nun bu süreçteki rolünü nasıl değerlendiriyorsunuz?”

Hamza Bölük:
“TMO 2017’den bu yana müdahale alımı yapıyor. Bu yıl da 195-200 lira bandında fiyat açıkladı. Yani fiyat o seviyeye düşerse alıcı olacağını bildirdi. Geçen yıl TMO’nun 2022 stoklarından 100 bin tonun üzerinde ürünü piyasaya arz etmesi çok kritik bir adımdı. Eğer o ürün piyasaya sürülmemiş olsaydı, fiyatların dengelenmesi mümkün olmazdı. Demek ki TMO hem alımda hem satışta regülasyon görevini başarıyla yerine getiriyor. Gerektiğinde yine üreticiye destek olmaya devam edecektir.”

“İhracat açısından bu yılı nasıl görüyorsunuz?”

Hamza Bölük:
“İhracatçılar en zor dönemlerinden birini yaşıyor. Çünkü satsalar bir sorun, satmasalar başka bir sorun. Türkiye dünya üretiminin yüzde 60-65’ini elinde tutuyor ama bu oran hızla düşebilir. Şili 15 yıl içinde 100 bin tona ulaştı. Amerika da 100 bin ton üretiyor. Gürcistan ve Azerbaycan üretimde istikrarlı hale geldi. Biz 4-5 dolar seviyelerine kadar geriledik. Oysa Amerika’da üretici 75 cent maliyetle üretiyor ve 5 dolara satabiliyor. Yani %400 kâr ediyor. Biz yaklaşık 3 dolara mal ediyoruz. Bu, rekabet açısından ileride büyük riskler doğurabilir.”

“Avrupa alıcıları fiyatlarını açıkladı mı?”

Hamza Bölük:
“En büyük alıcının fiyatını henüz duymadık. Ekim ayında açıklamalar olabilir. Herkes şaşkın çünkü bu yıl özel bir yıl. Kalıcı fiyat beklentisi yanlış olur.”

“Yeni pazar arayışları var mı?”

Hamza Bölük:
“Giresun Ticaret Borsası olarak Ur-Ge çalışmaları yapıyoruz. Daha önce Almanya’ya gittik, şimdi Kasım ayında Japonya programımız var. Ayrıca Şili’de fındık üretimini incelemek için teknik gezi planlıyoruz. Yeni pazarlara açılmak zorundayız.”

“Her yıl gündeme gelen rekabet kurulu tartışmalarını nasıl değerlendiriyorsunuz?”

Hamza Bölük:
“Büyük alıcı bizim düşmanımız değil, ticari ortağımız. Hatta sayılarının artması gerekir. Türkiye’de 6 ayda tüm fındığı işleyebilecek bir sanayi var. Ancak ürünün üçte biri tek bir noktaya kanalize olursa sanayici ayakta kalamaz. Bu nedenle Rekabet Kurulu’nun kararlarını destekliyoruz.”