Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) yayımladığı Kara Rapor 2025’e göre 2024’te hiçbir il, DSÖ’nün kılavuz değerlerine göre “temiz hava” sınıfına giremedi. 

PM2.5 kirliliği nedeniyle 2024’te 62 bin 644 kişi erken yaşamını yitirken bir önceki yıl bu sayı 63 bin 851’di.

En kirli iller neresi oldu?

THHP, kuruluşunun 10. yılında Türkiye’nin hava kirliliği karnesini ortaya koyan Kara Rapor 2025’i açıkladı.

Bulgular, 2024’te hiçbir ilin yıllık ortalama hava kalitesinin DSÖ kılavuz değerlerini karşılamadığını gösteriyor.

En kirli iller Iğdır, Erzincan, Kütahya olurken İstanbul ve Ankara’nın hava kalitesi “hassas” düzeyde seyretti. Rapor, kirliliğin Türkiye ekonomisine yıllık faturası için yaklaşık 138 milyar dolar hesaplıyor.

Rapora göre PM2.5 kirliliği, 2024’te 62.644, 2023’te 63.851 erken ölümle ilişkilendirildi. Bu, 30 yaş üzeri tüm ölümlerin yaklaşık yüzde 13’üne karşılık geliyor. THHP, PM2.5 düzeyleri DSÖ’nün önerdiği yıllık 5 µg/m³ seviyesine çekilebilse, yılda 60 binin üzerinde ölümün önlenebileceğini vurguluyor.

PM2.5 nedir?

Raporda sıkça geçen PM2.5, “Partikül Madde 2.5” olarak bilinen, çapı 2,5 mikrometreden küçük toz, kurum ve kimyasal parçacıkları tanımlıyor. Bir saç telinden yaklaşık 30 kat ince olan bu parçacıklar, solunum yoluyla akciğerlerin derin dokularına ve hatta kan dolaşımına kadar ulaşabiliyor.

PM2.5’in başlıca kaynakları egzoz gazları, kömür ve odun yakımı, termik santraller, sanayi bacaları ve orman yangınları. Uzmanlara göre bu kirletici, akciğer ve kalp-damar hastalıkları, inme, KOAH, astım ve uzun vadede demans (bunama) gibi ciddi sağlık sorunlarıyla ilişkili.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), PM2.5 için güvenli sayılabilecek yıllık ortalama sınırı 5 µg/m³ olarak belirliyor. Türkiye’de ölçülen değerler ise çoğu ilde bu düzeyin 5 ila 10 katı arasında seyrediyor. Bu nedenle uzmanlar, PM2.5 için bağlayıcı ulusal limit konulmasının ve ölçümlerin düzenli yapılmasının hayati önem taşıdığını vurguluyor.

Bölgesel fotoğraf ve "kirli günler"

En kirli ilk 10 ilin ağırlıklı olarak Akdeniz’in doğusu ve Güneydoğu Anadolu’da yoğunlaştığı belirtiliyor. Osmaniye, Bursa/Kestel, Şırnak gibi sanayi ve termik santral etkisindeki bölgelerde halk yılda 250 günün üzerinde “sağlıksız hava” soludu. İstanbul’da Sultangazi/Cebeci taş ocakları etkisiyle ilçe halkı yılın 263 günü kirli havaya maruz kaldı.

Hangi hastalıklar artıyor?

Kara Rapor 2025, PM2.5 maruziyetinin KOAH, iskemik kalp hastalığı, inme, akciğer kanseri ve diyabet kaynaklı ölümlerle güçlü ilişkisinin altını çiziyor; uzun süreli maruziyetin demans riskini artırdığına dair bilimsel kanıtları özetliyor. 

Ozon kirliliğinin de solunum yollarında tahriş, iltihap ve akciğer fonksiyonlarında azalma yarattığı, uzun maruziyetin KOAH ölümleri ile bağlantılı olduğu hatırlatılıyor.

Orman yangınları ve çocuk sağlığı

Orman yangınlarından kaynaklanan PM2.5 maruziyeti, diğer kaynaklı PM2.5’e kıyasla daha yüksek ölüm riski ile ilişkilendiriliyor; çocuklarda solunum semptomları için acil başvuru riskinin belirgin arttığı belirtiliyor.

THHP, iklim değişikliğinin tetiklediği aşırı sıcaklar, besin güvencesizliği ve bulaşıcı hastalıklar yoluyla çocukları orantısız etkilediğine dikkat çekiyor. İstanbul’da 25 Ekim Cumartesi “Çocuklar İçin Temiz Hava Sempozyumu” düzenlenecek.

Ekonomik maliyet ne kadar?

THHP’nin hesaplamasına göre hava kirliliğinin Türkiye ekonomisine yıllık faturası yaklaşık 138 milyar dolar; bu tutar 2024 GSYH’sinin yaklaşık %10’u seviyesinde.