Türkiye’de güneş enerjisi yatırımlarının öncüsü olan lisanssız GES’lerin, artan maliyetler ve sürekli değişen mevzuat nedeniyle zor günler geçirdiğini söyleyen Güneş Enerjisi Yatırımcıları Derneği (GÜNEŞDER) Başkanı Özer, yatırım ortamındaki belirsizlikler nedeniyle 10 milyar dolarlık yatırımın risk altında olduğunu belirtti. Özer’e göre, 10 yılını doldurmak üzere olan yaklaşık 7 bin megavatlık santraller, YEKDEM sonrası dönemde işletme maliyetlerini bile karşılayamaz hale geldi. Özer, 2015- 2016 yıllarında Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kapsamında yatırımcılara çeşitli teşvikler sunulduğunu hatırlatırken, söz konusu teşviklerin birkaç yıl içinde geri alınmasının sektörde ciddi mağduriyet yarattığını ifade etti. Özer, “Örneğin, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından 10 yıl boyunca uygulanacağı duyurulan yüzde 75’lik iletim bedeli indirimi, dördüncü yılda iptal edildi. Bu karar, yatırımcıların maliyetlerini dört katına çıkardı’’ diye konuştu.

“Belli saatlerde şalter kapatanlar var” 

Yatırımların büyük ölçüde döviz kredileriyle finanse edildiğini vurgulayan Özer, dolar kurundaki yükselişe rağmen yerli yatırımcının artan dağıtım ve iletim bedelleri nedeniyle gelirlerinde ciddi düşüş yaşadığını söyledi. “Belli günler ve günün bazı saatlerinde YEKDEM’i biten santrallerde satılan elektriğin bedelinden daha çok dağıtım bedeli alınıyor. Bazı santraller, bu nedenle düşük fiyatlı saatlerde şalter kapatmak zorunda kalıyor” diyen Özer, gelinen noktada bazı santrallerin bekçi maaşını dahi ödeyemez durumda olduğunu kaydetti. Mevzuatın sık sık değişmesinin yabancı yatırımcının sektöre olan ilgisini de bitirme noktasına getirdiğini vurgulayan Özer, “Son 10 yılda enerji sektöründeki yabancıların yüzde 90’ı ülkemizden çıktı. Sadece yabancılar değil, yerli yatırımcılar da belirsizlik nedeniyle yurt dışına yöneldi. Türk şirketlerinin yurt dışında gerçekleştirdiği güneş enerjisi yatırımlarının büyüklüğü 1 milyar doları aştı” ifadelerini kullandı. Yaklaşık 7 bin lisanssız GES’in toplam yatırım maliyetinin inşa edildikleri dönemin döviz kuru dikkate alındığında 10 milyar doları bulduğunu dile getiren Özer, ancak bu tesislerin önemli bir kısmının, artık sürdürülebilir olmaktan uzak olduğunu kaydetti. Bu durumun kamu açısından da ciddi bir risk taşıdığına dikkat çeken Özer, “Bu tesislerin kapanması durumunda milyarlarca dolarlık doğalgaz ithalatı yeniden gündeme gelir, iletim kayıpları artar. Kamunun bu sürece seyirci kalmaması gerekiyor” uyarısında bulundu.

‘5.1.h’ modeli umut olabilir 

GÜNEŞDER, sanayicilerin artan enerji ihtiyacını karşılamak ve sektörü bekleyen riskleri önlemek için yeni bir proje hazırladı. Dernek Başkanı Mehmet Özer, projeyi ilgili bakanlıklarla paylaşacaklarını belirterek, özellikle lisanssız güneş enerjisi santrallerinin daha verimli kullanılması gerektiğine dikkat çekti. Son dönemde sanayicilerin kendi tüketimlerini karşılamak üzere çatı ve arazi tipi güneş enerji santrallerine yatırım yaptığını söyleyen Özer, “Ancak dağıtım şebekelerinde neredeyse hiç kapasite kalmadı. Bu da yatırımların önünü kesiyor” dedi. Türkiye’de yaklaşık 7000 MW’lık lisanssız GES bulunduğunu ve bunların çoğunun artık yenileme yatırımı gerektirdiğini belirten Özer, çözüm önerilerini şöyle özetledi: “Bu santrallerin birçoğu şebekeye bağlı ve şu anda şu anda saatlik mahsuplaşma sistemiyle çalışıyorlar. Ancak üretim ile tüketim her zaman saatlik olarak örtüşmeyebiliyor. Bu nedenle sanayici zarara uğrayabiliyor. Eğer bu tesisler ‘5.1.h’ kapsamına alınırsa aylık mahsuplaşma mümkün olacak. Böylece sanayici bu tesisleri satın alarak kendi tüketimini karşılayabilir hale gelir. Hem mevcut santrallerin atıl duruma düşmesi önlenir, hem de sanayicinin enerji maliyetleri düşürülür.”

■ Portekiz ve İspanya örneği uyarıyor; yenilenebilir enerji için depolama şart

Portekiz ve İspanya’da geçtiğimiz günlerde yaşanan geniş çaplı elektrik kesintileri, yenilenebilir enerji kaynaklarının şebekeye entegrasyonundaki dengesizliklerin ciddi sonuçlar doğurabileceğini gözler önüne serdi. Özellikle rüzgar ve güneş gibi doğa koşullarına bağlı üretim yapan kaynakların ani dalgalanmalara yol açması, sistem devamlılığını tehdit ediyor. Konuyla ilgili değerlendirmede bulunan Özer, Türkiye’nin bu süreçten ders çıkararak mevcut lisanssız güneş santrallerini enerji depolama şartıyla lisanslı sisteme entegre etmesi gerektiğini vurguladı. Özer, “Böylelikle hem şebeke istikrarına katkı sağlanır hem de hem de atıl kapasitenin ekonomiye kazandırılır. Bunu da ikinci proje olarak ilgili kurumlarla paylaşacağız” ifadelerini kullandı.