-YORUMSUZ-

Bu hafta  Fizik Nobel Ödülü ‘nü anlatmaya dostum mimar  Fatih Kurunaz’ı davet ettim. Quantum Fiziği’ndeki büyük deprem  onun ifadeleriyle çok anlam buldu, aklı ve kalemi sağolsun.   

Evrendeki en tuhaf fenomenlerden birisi "Kuantum Dolanıklık". O kadar garip ki Einstein bu fenomene “ürpertici” diyor. Atomun kuantum kuramını geliştiren Bohr ise onunla aynı fikirde değildi. 20. yy’da başlayan bu görüş ayrılığında bir taraf daha haklı bir konuma geldi.

Ve  2022 Nobel Fizik Ödülü kimin daha haklı olduğunu deneylerle gösteren 3 bilim insanına verildi.

Öncesine dönelim, Kuantum Mekaniğinin şekillenmeye başladığı, 1900’lerin başına…

1925’lerde Einstein-Bohr arasındaki teorik tartışmalarından sonra, 1935 yılında Einstein, kuantum kurallarının  "yerellik"i ihlal ettiğine dikkat çekti. Çok uzaklarda gerçekleşen bir olayın, burada olanları anında etkileyemeyeceğini belirten ‘’yerellik ilkesi’’, kuantum dünyasında geçerli değildi. Atomaltı dünyayı yöneten matematiksel bir düzenek olmak için kuantum mekaniği eksikti. Eğer iki ışık parçacığı etkileşir ve ardından uzaklaşırlarsa, kuantum matematiği tarafından tek bir sistem olarak tanımlanmalıydı. Dolayısıyla evrenin iki ayrı ucunda bile olsalar, biri üzerinde yapılan ölçüm, eşzamanlı olarak diğer parçacığın durumu hakkında bilgi verebilirdi. Bu görüngüye "Dolanıklık~Dolaşıklık" adını veriliyordu.

CERN'de çalışan fizikçi Bell, “kuantum ortodoks”luğundan rahatsızdı. 1964’te hiç bir gizli değişkenin kuantum mekaniğinin sonuçlarını üretemeyeceğini söyledi ve “Bell Teoremi” ni geliştirdi. Clauser, Bell’in bu teoremine rastladı .Einstein’ın ortaya attığı fikri kanıtlamaya koyuldu. Onun düşüncesini deney düşüncesine çeviren Bell’den sonra, Clauser laboratuvara girip bunun deneyini yaptı.

Kayık boyutlarında bir düzenek oluşturup foton çiftlerini iki uca göndermeye başladı. Sonuçlar,  kuantum mekaniğine uygundu. Yaptıkları deney düzeneğinde boşluklar olabileceği düşüncesi oluşturdu.  1976’da  Aspect çok daha gelişmiş bir deney düzeneği oluşturdu. Yerellik kaygıları ortadan kalktı.  Ama sonuçlar ‘’kuantum mekaniği’’ lehine daha da güçlendi. Zeilinger'in ekibinde yer alan  Giustina bir düzenek daha hazırladı. Bodrum katta iki zıt noktada yer alan, A ve B noktalarına ortadaki kaynaktan gönderdikleri foton çiftlerini Bell Teoremi’ne uygun bir şekilde ölçümlendi. Sonuçlar  kuantum mekaniğine uygun çıktı. Aralarındaki mesafeye rağmen ürpertici bir şekilde parçacıklar birbiriyle uyumlu davranıyorlardı.

2018’de yeryüzünden 500 km yüksekteki bir yörüngeye yerleştirilen Micius uydusu yardımıyla Çin ve Avusturya arasında şifrelenmiş bir görüşme yapıldı. 7600 km’lik bir mesafe olmasına rağmen bu görüşmenin başkaları tarafından izlenebilmesi ya da şifresinin kırılabilmesi mümkün değildi.  Anahtar “Kuantum Anahtar Dağıtımı” yöntemiyle dağıtıldı.

İşte bu Zeilinger Nobel Fizik Ödülü kazanan üç kişiden biri. Diğer ikisi  Bell Teoremi’ni deneyleştiren Aspect ve Clauser.

Bu 3 bilim insanı uç noktalarındaki kavramları laboratuvarlarında test ettiler ve  kuantum dünyasının Einstein’ı bile “ürperten” tuhaflıklarının keşfedilmesinde öncülük yaptılar. Deney düzenekleri “orada gizli bir şeyler olmalı” düşüncesini ortadan kaldırdı. Atom altı parçacıkların bizim ölçeğimizde bile somut ve pratik olarak kullanılabilecekti.

Einstein'in 1927’de "Tanrı zar atmaz!" ifadesiyle görüşlerini  ayrıştırdığı  süreçte, Bohr kazanan kişi oldu.

2022 Nobel Fizik Ödülü kimin daha haklı olduğunu deneylerle gösteren bu 3 bilim insanına verildi…

Yaşar Kemal usta şöyle diyor :İnsan yaratıcı  bir yaratıktır. Önce bütün yönleriyle,bilinciyle birlikte de kendini yaratmıştır…